پوکی استخوان در کودکان به دلایل ناکافی بودن دریافت کلسیم و ویتامین دی

پوکی استخوان در کودکان به دلایل ناکافی بودن دریافت کلسیم و ویتامین دی

پوکی استخوان یک بیماری جدی است که در اثر ابتلا به آن، استحکام استخوان‌ها کم می‌شود. کمبود کلسیم و ویتامین دی در بدن، بیماری‌های ژنتیکی و اختلالات تیروئید، از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به پوکی استخوان است. این بیماری، افراد مسن را تهدید می‌کند اما سایر گروه‌های سنی از جمله کودکان از این بیماری مصون نیستند. کودکان مبتلا به پوکی استخوان، همواره با خطر شکستگی استخوان و آسیب دیدگی روبرو هستند. با مصرف دارو، تغذیه سالم و ورزش می‌توان این بیماری را کنترل کرد. البته که اولین قدم برای شکست پوکی استخوان، شناخت دقیق علت، علائم، روش‌های تشخیص و درمان این بیماری است. ما در اینجا مفصلاً درباره پوکی استخوان در کودکان صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

هرچه درباره پوکی استخوان در کودکان باید بدانید

پوکی استخوان (اُستئو پروز) که در علم پزشکی به آن اُستئوپُروزیس گفته می‌شود، نوعی بیماری است که در اثر کاهش سطح استخوان‌ها رخ می‌دهد. در این مواقع، استخوان‌ها دیگر قادر به جذب کلسیم (به عنوان یک ماده معدنی مفید برای استخوان) نخواهند بود و به همین دلیل رفته رفته استحکام‌شان را از دست می‌دهند. می‌توان اینطور گفت که استخوان‌ها پوک می‌شوند و آن ساختار و فرم همیشگی خود را از دست می‌دهند. در نتیجه به راحتی و با کمترین ضربه‌ای می‌شکنند و آسیب می‌بینند.
کمبود کلسیم و ویتامین دی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به اُستئو پروز است. عوامل ژنتیکی، مصرف برخی داروها، اختلالات مربوط به تیروئید و… نیز می‌تواند زمینه را برای بروز پوک‌شدن استخوان فراهم نماید.
برخی از ما فکر می‌کنیم اُستئو پروز تنها در کمین سالمندان است! گرچه ریسک ابتلا به این بیماری در دوران پیری بالاست اما هیچ کس از خطر ابتلا به آن ایمن نیست؛ حتی کودکان. علت پوکی استخوان در کودکان ناکافی بودن دریافت کلسیم و ویتامین دی، اختلال در ترشح هورمون رشد، برخی فرایندهای التهابی در بدن، ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند JIA (جوانی مفصلی) یا SLE (لوپوس) است.
با تشخیص زودهنگام اُستئو پروز و درمان درست این بیماری، می‌توان از شکستگی و تضعیف استخوان جلوگیری و سلامت استخوان را حفظ کرد. با تغییر رژیم غذایی کودک، استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی، درمان بیماری‌های زمینه ساز پوک‌شدن استخوان و استفاده از داروهایی مثل بیسفوسفونات، استروئیدها و هورمون‌های رشد، اُستئو پروز درمان می‌شود.

چرا کودکان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند؟

همانطور که می‌دانید استخوان ها، در دوران رشد کودک، با دریافت مقادیر کافی از مواد معدنی ساخته می‌شوند. وقتی به هر دلیلی سطح مواد معدنی به ویژه کلسیم، فسفر و ویتامین دی در استخوان‌ها کاهش یابد، استخوان‌ها ضعیف می‌شوند و با این ضعف، خطر شکستگی در آن‌ها افزایش می‌یابد. در این مواقع می‌گویند فرد به بیماری اُستئو پروز مبتلا شده است.
با افزایش سن، جذب مواد معدنی در بدن کاهش می‌یابد و از این رو، سالمندان جزو گروه‌های پرخطر و همواره در معرض ابتلا به پوک‌شدن استخوان هستند. اما این فرایند (مشکل در جذب مواد معدنی) فقط مختص افراد مسن نیست و همه گروه‌های سنی از جمله کودکان را نیز تهدید می‌کند. اما آیا می‌دانید دلیل آن چیست و چرا بدن کودکان در جذب کلسیم و سایر مواد معدنی دچار مشکل می‌شود؟
دلایل ابتلا به پوکی استخوان در کودکان:

• ♦ کمبود مواد مغذی: همه‌ی کودکان، برای رشد استخوان‌هایشان به کلسیم، ویتامین دی و فسفر نیاز دارند. اگر میزان کافی از این مواد معدنی به بدن نرسد، ساختار استخوان‌های کودک ضعیف شده و اُستئو پروز ایجاد می‌شود. تغذیه ناسالم و استفاده از موادی که ارزش غذایی چندانی ندارند باعث کمبود مواد معدنی خواهد شد.
• ♦ داروها: اُستئو پروز در کودکان می‌تواند نتیجه مصرف برخی داروها باشد. طبق بررسی ها، استفاده از برخی داروها مثل داروهای کم خونی، استروئیدهایی مثل پردنیزولون و داروهای ضدصرع، سطح مواد معدنی در استخوان‌ها را کاهش می‌دهد و اینجاست که اُستئو پروز به وجود می‌آید.
• ♦ عوامل ژنتیکی: بیماری‌های ژنتیکی از اصلی‌ترین عوامل زمینه ساز ابتلا به پوکی استخوان در کودکان هستند. مثلاً بیماری استئوژنزیس که یک مشکل ژنتیکی است. کودکانی که با این اختلال ژنتیکی به دنیا آمده اند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به اُستئو پروز اند.
• ♦ بیماری‌های مزمن: بدن کودکان مبتلا به برخی بیماری‌های مزمن مثل بیماری‌های خودایمنی، بیماری کلیوی و بیماری روده قادر به جذب درست مواد معدنی نیست. ریسک ابتلا به پوک‌شدن استخوان در این کودکان بیشتر است.
• ♦ بی‌تحرکی: بغیر از تغذیه سالم، فعالیت بدنی کافی و ورزش نیز برای سلامت استخوان‌ها بسیار مفید است. کودکانی که تحرک کافی ندارند و ورزش نمی‌کنند، با خطر ابتلا به اُستئو پروز مواجه اند.

علائم پوکی استخوان در کودکان را بشناسیم

همانطور که گفته شد علت پوکی استخوان، نقص و یا بی‌تعادلی در فرایند ساخت و تخریب استخوان‌های شکننده و آسیب‌پذیر است. آنطور که محققان می‌گویند، بیشترین خطر پوکی استخوان در کودکان، از سنین ۱۰ تا چهارده سالگی است. خطر ابتلا به اُستئو پروز در دختران، با شروع قاعدگی بیشتر و بیشتر می‌شود.
علائم اُستئو پروز در کودکان را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• ♦ شکستگی: شکستگی‌ای که در اثر ضعف استخوان ایجاد شده باشد، واضح‌ترین علامت پوک‌شدن استخوان است. در موارد بسیاری، این نوع از شکستگی در نقاطی از استخوان اتفاق می‌افتد که در شرایط عادی تصور نمی‌کنید به این راحتی‌ها شکسته شوند.
• ♦ کاهش قدرت: اگر به کودکانی که مبتلا به اُستئو پروز هستند دقت کرده باشید، اغلب احساس خستگی و بی‌حالی دارند و قدرت عضلاتشان در مقایسه با همسن و سالان خود کمتر است.
• ♦ کاهش رشد: تحقیقات نشان داده پوکی استخوان، سرعت رشد کودک را کاهش می‌دهد. در بسیاری مواقع، این کاهش رشد به علت پایین آمدن سطح هورمون رشد اتفاق می‌افتد.
• ♦ انحنای استخوان ها: انحنای استخوان‌ها از علائم پوکی استخوان در کودکان است. این انحنا معمولاً در ستون فقرات، پاها و دیگر قسمت‌های بدن کودک رخ می‌دهد.
• ♦ درد: درد مزمن استخوان و احساس درد در اطراف استخوان‌های بدن از دیگر نشانه‌های ابتلا به پوک‌شدن استخوان است.
• ♦ فشارخون بالا: فشار خون کودکان درگیر با اُستئو پروز، گاهی بالاتر از حد طبیعی است.

چگونه می‌توان پوکی استخوان در کودکان را تشخیص داد؟

همه ما می‌دانیم که اُستئو پروز، تاثیرات منفی بر سلامت استخوان‌های کودک می‌گذارد. گفتیم که پوکی استخوان یا osteoporosis با کاهش چگالی استخوان ها، باعث ضعف آن‌ها می‌شود. این مساله می‌تواند در زمانی که کودک دوران رشد خود را سپری می‌کند، به یک مشکل جدی برای سلامت او تبدیل شود.
بگذارید اینطور بگوییم؛ استخوان‌ها در دوران کودکی رشد می‌کنند و در دوران نوجوانی تقویت می‌شوند. اگر این فرایند به درستی پیش نرود، ممکن است عوارض جبران ناپذیری را شاهد باشید که از جمله آن می‌توان به شکستگی‌های پی در پی استخوان ها، کم خونی، نارسایی قلبی عروقی و کمبود ویتامین دی اشاره کرد.
تشخیص زودهنگام پوک‌شدن استخوان مقدمه‌ی درمان به موقع آن است که صد البته عوارض جبران ناپذیر این بیماری را از بین می‌برد. پس در صورت مشاهده علائم اُستئو پروز در کودکان که شامل شکستگی، درد، کاهش رشد، ضعف عضلانی، انحنای استخوانی و… است، در اسرع وقت به پزشک مراجعه و با او مشورت کنید.
دو روش تشخیص پوکی استخوان در کودکان:

• ♦ DXA یا دکسا چهارگانه: یکی از روش‌های تشخیص اُستئو پروز، دکسا چهارگانه است. در این روش، سطح استخوان را با استفاده از اشعه ایکس اندازه می‌گیرند تا تراکم استخوان را به دست آورند. اگر بخواهیم دقیق‌تر توضیح دهیم باید بگوییم DXA مثل یک اسکنر، تراکم استخوان را با دقت بالایی می‌سنجد و از آنجایی که نیازی به آمادگی قبلی ندارد، برای کودکان کمتر از ۵ سال بسیار مناسب است. برای انجام این آزمایش، کودک با لباس‌هایی که متعلقات فلزی ندارند در زیر دستگاه حاضر می‌شود تا دستگاه از طریق پرتو، سطح استخوان را اندازه گیری نماید. جالب است بدانید که واحد شمارش تراکم استخوان T-score می‌باشند و براین اساس کودکانی که T-score کمتر از -⅖ دارند، احتمالاً به پوکی استخوان مبتلا هستند.
• ♦ Bone Mineral Density, BMD یا سنجش شاخص استخوان: دومین روش برای تشخیص اُستئو پروز در کودکان، )BMD( است. در این روش نیز ابتدا سطح استخوان با پرتوهای ایکس اندازه گیری می‌شود و میزان مواد معدنی از جمله کلسیمی که در استخوان‌ها موجود است، مشخص خواهد شد. پزشک برای تشخیص بیماری با این روش، به تجهیزات خاصی نیاز دارد. همچنین کودک باید به خوبی آموزش ببیند تا بدون کوچکترین حرکتی در موقعیت مناسب تصویربرداری قرار گیرد.

چگونه قدرت و استحکام را به استخوان‌ها بازگردانیم؟

اُستئو پروز یک اختلال استخوانی است که اگر به آن مبتلا شوید، ساختار استخوان‌هایتان ضعیف می‌شود. همانطور که گفته شد، این بیماری معمولاً سالمندان را درگیر می‌کند اما احتمال ابتلا به آن در کودکان نیز بعید نیست. در قسمت قبل، از روش‌های تشخیص پوکی استخوان در کودکان گفتیم که مقدمه‌ی درمان آن است. با تشخیص درست، مسیر درمان اُستئو پروز هموار خواهد شد.
بهترین روش‌های درمان پوکی استخوان در کودکان:

• ♦ استفاده از تغذیه مناسب: پزشکان همیشه می‌گویند اگر می‌خواهید به پوکی استخوان مبتلا نشوید، حواستان به غذایی که می‌خورید باشد. استفاده از مواد غذایی مقوی و غنی از مواد مغذی در پیشگیری و درمان اُستئو پروز تاثیر دارد. با گنجاندن مواد غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین دی مثل ماهی، شیر، ماست، پنیر و دیگر لبنیات، تخم مرغ و… در برنامه غذایی کودکان، می‌توان به افزایش دانسیته استخوان آن‌ها کمک و درنتیجه پوکی استخوان را درمان کرد.
• ♦ مصرف دارو: برای کودکانی که با اُستئو پروز دست و پنجه نرم می‌کنند، استفاده از داروهای خاص با تجویز پزشک را پیشنهاد می‌کنیم. این یک راه درمانی موثر و سریع است که معمولاً با نتایج مثبتی همراه است. پزشکان، براساس سن و شدت بیماری کودکان، مناسب‌ترین داروها را برای او تجویز می‌کنند.
• ♦ استفاده از ویتامین دی و مکمل‌های کلسیم: همانطور که می‌دانید کلسیم و ویتامین دی، برای تقویت استخوان‌ها مفیدند. بنابراین مکمل‌هایی که حاوی ویتامین دی و کلسیم باشند، می‌توانند به درمان پوکی استخوان کمک کنند.
• ♦ ورزش: فعالیت جسمانی و ورزش منظم، نقش پررنگی در بهبود قدرت استخوان و درمان اُستئو پروز دارد. پس بهتر است دویدن، پرش و ورزش‌های مشابه این را در سبد ورزشی کودکان بگنجانید.

نکته مهمی که اشاره به آن را لازم می‌دانیم رعایت فاصله زمانی میان مصرف داروهاست که عوارض ناشی از دارودرمانی را کاهش می‌دهد. اگر کودک شما به پوکی استخوان مبتلا شده و پزشک برای درمان او داروی خاصی تجویز کرده، حتماً مطابق با دستورات متخصص عمل کنید.

چه غذاهایی برای درمان پوکی استخوان در کودکان مفید است؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم هر ماده غذایی که حاوی کلسیم، ویتامین دی و دیگر مواد معدنی باشد، می‌تواند به درمان اُستئو پروز در کودکان کمک کند.
برای درمان اُستئو پروز چه بخوریم:

• ♦ غلات: مقادیر فراوانی از کلسیم در غلاتی مانند گندم کامل، جو، برنج قهوه ای، ذرت و… وجود دارد و این یعنی برای درمان اُستئو پروز در کودکان می‌توان روی غلات هم حساب کرد.
• ♦ ماهی: ماهی برای درمان پوکی استخوان کودکان عالی است. بخصوص ماهی چرب مثل قزل آلا، سرد ماهی و ماهی تون که می‌تواند بخشی از ویتامین دی مورد نیاز بدن را تامین کند.
• ♦ سبزی ها: برگ‌های سبز از جمله کلم بروکلی، کلم و اسفناج، گل کلم و سایر سبزیجات، به عنوان منابع غنی از کلسیم و ویتامین دی برای کودکان مبتلا به اُستئو پروز مفیداند.
• ♦ لبنیات: شیر، ماست، پنیر، کره و حتی بیسکوییت‌هایی که با شیر تهیه شده اند، منابع غنی از کلسیم‌اند و استخوان‌ها را تقویت می‌کنند.
• ♦ تخم مرغ: تخم مرغ نیز کلسیم و ویتامین دی دارد و سلامت استخوانها را بهبود می‌بخشد.

چگونه با ورزش پوکی استخوان در کودکان را درمان کنیم؟

ورزش یکی از پایه‌های سلامت است و به پیشگیری و درمان اُستئو پروز در کودکان کمک شایانی می‌کند. اگر فرزند شما به اُستئو پروز مبتلا شده و می‌خواهید با ورزش به درمان او کمک کنید حتماً به نکاتی که در ادامه می‌گوییم توجه داشته باشید.

• ♦ خودتان کودک را تشویق کنید: کودکان، عاشق بازی کردن و سرگرمی هستند. برای تشویق آن‌ها به ورزش و فعالیت‌های جسمانی، بازی‌های جذاب گروهی برگزار کنید.
• ♦ ورزشی که انتخاب می‌کنید، مناسب سن او باشد: برای درمان پوکی استخوان با ورزش، فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که با سن کودک سازگار باشد. مثلاً وزنه برداری و دیگر تمرینات مقاومتی چندان مناسب کودکان نیست ولی در عوض بازی‌های گروهی مانند والیبال، بسکتبال و فوتبال و… انتخاب خوبی برای آن هاست و حتماً از آن استقبال می‌کنند.
• ♦ دقت کنید که ورزش کودکتان منظم باشد: اگر برای پیشگیری و درمان اُستئو پروز در کودکان روی ورزش حساب کرده‌اید باید توجه داشته باشید که این فعالیت جسمانی منظم باشد. پس طوری برنامه ریزی کنید که کودک هر روز فعالیت جسمانی داشته باشد.
• ♦ به پزشک مراجعه کنید: هیچ کس به اندازه یک پزشک متخصص نمی‌تواند شما را برای درمان اُستئو پروز فرزندتان راهنمایی کند. از او درباره ورزش و فعالیت‌های جسمانی که مناسب کودکتان است، سوال بپرسید.
• ♦ به تغذیه سالم او توجه کنید: تغذیه سالم در کنار ورزش می‌تواند پوکی استخوان در کودکان را بهبود بخشد. تغذیه کودک شما باید نیاز بدن او به کلسیم، فسفر و ویتامین دی را تامین کند.

راه‌های پیشگیری از پوکی استخوان چیست؟

اُستئو پروز را به عنوان یک بیماری مزمن که ساختار استخوان‌ها را ضعیف می‌کند می شناسند. این بیماری در همه افراد به خصوص سالمندان با شدتی متفاوت رخ می‌دهد و محافظت استخوان‌ها در برابر آسیب‌ها و شکستگی را به طرز قابل توجهی کاهش می‌دهد. در اثر ابتلا به این بیماری، بافت استخوان‌ها ناپایدار می‌شود و این یعنی آسیب‌پذیر شدن استخوان‌ها و عضلات بدن.
پیشگیری از پوکی استخوان، هزار بار بهتر از درمان آن است. خوشبختانه می‌توان با چند روش ساده از بروز این بیماری و مشکلات و عوارض ناشی از آن جلوگیری کرد.
رعایت این نکات را برای پیشگیری از اُستئو پروز جدی بگیرید:

• ♦ کلسیم مهمترین چیز است: مصرف کلسیم، برای پیشگیری از پوکی استخوان بسیار مفید است. همه‌ی شما مواد غذایی حاوی کلسیم را می‌شناسید؛ لبنیات از جمله شیر، سبزیجاتی مثل کرفس، جعفری و اسفناج، انواع ماهی بخصوص ماهی‌های روغنی و چرب مثل قزل آلا مقادیر فراوانی از کلسیم را در خود جای داده‌اند و استفاده از آن ها، ریسک ابتلا به اُستئو پروز را کاهش می‌دهد.
• ♦ استفاده از ویتامین دی در کنار کلسیم لازم است: بغیر از کلسیم، این ویتامین دی است که با پوکی استخوان مقابله می‌کند. تخم مرغ، لبنیات و ماهی منابع غنی از ویتامین دی هستند. البته شما می‌توانید برای تامین نیاز بدن خود به ویتامین دی از مکمل‌های این ویتامین که در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد استفاده کنید. ویتامین دی، به جذب کلسیم در بدن و تقویت ساختار استخوان‌ها کمک فراوانی می‌کند.
• ♦ ورزش کردن را جدی بگیرید: بهترین ورزش‌ها برای پیشگیری از اُستئو پروز، شنا، پیاده روی، وزنه برداری و دوچرخه سواری است. نقش ورزش در پیشگیری و درمان پوکی استخوان فقط به تاثیر آن در تقویت استخوان‌ها ختم نمی‌شود. ورزش برای حفظ تعادل عالی است و خطر سقوط و آسیب دیدگی را کاهش می‌دهد.
• ♦ تغذیه بهینه کمک کننده است: همانطور که در قسمت قبل گفتیم، برخی از مواد غذایی مثل میوه ها، ماهی، سبزی‌ها و آجیل و مغزیجات، با خواص بسیاری که دارند، خطر ابتلا به اُستئو پروز را کاهش می‌دهند. در مقابل، غذاهای چرب و پر از قند، برای پوکی استخوان اصلاً مفید نیستند و باید از مصرف آن‌ها خودداری شود.
• ♦ مانع از تنبلی بدن شوید: بدنی که تنبل باشد، بستر انواع بیماری‌ها از جمله اُستئو پروز است. پس با تحرک کافی و فعالیت روزمره، مانع از تنبلی بدن شوید و بدن خود را به تنبلی عادت ندهید.

سخن پایانی

وقتی از پوکی استخوان صحبت می‌کنیم، منظورمان کاهش چگالی استخوان است که استخوان‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند و باعث شکستن آن‌ها می‌شود. این بیماری، تهدیدی برای بزرگسالان بالاخص سالمندان است اما در موارد نادر، به سراغ کودکان نیز می‌رود و آن‌ها را درگیر می‌کند. با توجه به تبعات جدی این بیماری، بهتر است در صورت مشاهده علائم آن، به پزشک مراجعه کنید و با تشخیص درست، درمان را آغاز نمایید. بی‌شک درمان زودهنگام پوکی استخوان در کودکان، پیامدهای ابتلا به آن را کاهش می‌دهد. پیشنهاد می‌کنیم ضمن مطالعه دوباره این نوشتار، مقالات مشابه آن را بخوانید و برای کسب اطلاعات بیشتر با کلینیک ما تماس بگیرید.