آزمایش پوکی استخوان؛ یک تست پزشکی برای اندازه‌گیری چگالی استخوان

آزمایش پوکی استخوان یک تست پزشکی است که برای اندازه‌گیری چگالی استخوان استفاده می‌شود. این تست معمولاً با استفاده از یک دستگاه پرتویی به نام DEXA (دوگانه انرژی پرتوی ایکس) انجام می‌شود. در این تست، پرتوی X از انرژی پایینی از استخوان عبور می‌کند و چگالی استخوان را اندازه می‌گیرد. این تست برای تشخیص و مانیتور کردن بیماری پوکی استخوان که باعث کاهش چگالی استخوان و افزایش خطر شکستگی می‌شود، استفاده می‌شود. در این مقاله، به بررسی و نحوه انجام آزمایش پوکی استخوان و عوارض آن می‌پردازیم. آزمایش پوکی استخوان یک روش تشخیصی است که برای اندازه‌گیری چگونگی و استحکام استخوان‌ها استفاده می‌شود. در این مقاله به روش‌های مختلف انجام این آزمایش، نکات مهم قبل از انجام آزمایش، و همچنین عوارض ممکن پس از انجام آزمایش پوکی استخوان پرداخته خواهد شد. همچنین، انجام این تست در کلینیک فوق تخصصی پوکی استخوان می‌تواند در تشخیص بیماری‌هایی مانند هیپرپاراتیروئیدیسم، هیپوتیروئیدیسم و کم‌کاری تیروئید نیز مفید باشد.

 

 

تست پوکی استخوان

تست پوکی استخوان یا دنسیتومتری استخوان، یک آزمایش پزشکی غیرتهاجمی است که برای اندازه گیری دقیق چگالی استخوان استفاده می شود. در این آزمایش، از تکنیک های پرتوزایی استفاده می شود تا میزان چگالی استخوان را اندازه گیری کند.
در حین آزمایش پوکی استخوان، فرد باید به صورت راحت دراز بکشد و یا نشسته باشد. سپس یک دستگاه دنسیتومتری بر روی استخوان هایی که مورد بررسی قرار می گیرند، قرار داده می شود. دستگاه پرتوی X را از استخوان هدف عبور می دهد و سپس مقدار اشعه هایی که به دستگاه بازمی گردد، اندازه گیری می شود. بر اساس میزان جذب اشعه ها توسط استخوان، چگالی استخوان محاسبه می شود.
آزمایش پوکی استخوان برای تشخیص و پیشگیری از بیماری های استخوانی مانند اوستئوپروز (کاهش دهنده استخوان) استفاده می شود. در صورتی که چگالی استخوان در مرزهای پایینی باشد، ممکن است به پزشک کمک کند تا بیماری های استخوانی را در مراحل اولیه شناسایی کند و اقدامات پیشگیری و درمانی مناسبی را انجام دهد.

 

چه کسانی باید آزمایش پوکی استخوان بدهند؟

افراد زیر بیشترین خطر ابتلا به بیماری های استخوانی را دارند و باید تست پوکی استخوان انجام دهند:

• ♦ زنان یائسه
• ♦ مردان و زنان بالای 50 سال
• ♦ افراد با وزن بالا و یا چربی بیش از حد در ناحیه شکمی
• ♦ افرادی که تاریخچه خانوادگی بیماری های استخوانی دارند.
• ♦ افرادی که در گذشته شکستگی استخوان داشته اند.
• ♦ افرادی که مصرف بلند مدت داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها (مثل پردنیزولون) داشته اند.
• ♦ افرادی که بیش از حد مصرف الکل دارند.
• ♦ افرادی که نارسایی کلیه یا هیپرپاراتیروئیدیسم دارند.

در هر صورت، قبل از تصمیم به انجام آزمایش پوکی استخوان، با پزشک خود مشورت کنید.

 

چه کسانی نباید آزمایش پوکی استخوان را انجام دهند؟

افرادی که نباید آزمایش پوکی استخوان بدهند عبارتند از:

• ♦ بارداران و زنانی که در حال شیردهی هستند.
• ♦ افرادی که دارای عوارض جانبی ناشی از انجام آزمایش پوکی استخوان هستند.
• ♦ افرادی که دچار اختلالات شدید کلیوی یا کبدی هستند.
• ♦ افرادی که تحت درمان هستند و داروهای خاصی مصرف می‌کنند که با انجام آزمایش پوکی استخوان تداخل دارند.
• ♦ افرادی که دارای اختلالات قلبی جدی هستند.
• ♦ افرادی که دارای پاسخ حساسیتی به ماده‌های تزریقی هستند.
• ♦ افرادی که دچار شکستگی استخوان هستند یا از انجام آزمایش پوکی استخوان در زمان شکستگی گذشته‌اند.
• ♦ افرادی که دچار سرطان است و داروهای شیمی درمانی می‌گیرند.
• ♦ افرادی که دارای مشکلات خونریزی هستند و یا از مصرف داروهای خاصی مانند آنتی‌کوآگولانت ها که باعث خونریزی می‌شوند استفاده می‌کنند.

البته که پزشک شما تشخیص می دهد که شما باید تست بدهید یا نه. پس قبل از هر تصمیمی با پزشک معالج خود مشورت کنید.

 

انواع آزمایش پوکی استخوان

روش‌های انجام آزمایش پوکی استخوان عبارتند از:

اندازه گیری چگالی استخوان با دستگاه DEXA :

این روش معمولاً برای اندازه گیری چگالی استخوان در ستون فقرات و سرایت‌ها (دو نواحی مهم در بروز پوکی استخوان) استفاده می‌شود. نحوه انجام آزمایش در این روش این گونه است که باید روی تخت دراز بکشد و دستگاهی که شعاع X از خود منتشر می‌کند بر روی منطقه مورد نظر قرار می‌گیرد.
از این دستگاه برای تشخیص اوستئوپروز و سایر بیماری‌های مرتبط با کاهش چگالی استخوان استفاده می‌شود. علاوه بر این، این دستگاه به عنوان یک ابزار تشخیصی در بسیاری از زمینه‌های پزشکی مانند آندروژن (هورمون مردانه) درمانی، بیماری‌های لثه، بیماری‌های قلبی عروقی و سایر بیماری‌های مرتبط با سلامت استخوان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اندازه گیری سطح استخوان با دستگاه Quantitative Ultrasound:

این روش برای اندازه گیری سطح استخوان در مچ دست و پا استفاده می‌شود. در این روش، دستگاهی که امواج فراصوتی را از خود منتشر می‌کند بر روی مچ دست و پا قرار می‌گیرد.به عنوان یک جایگزین برای دستگاه آزمایش پوکی استخوان، اولتراسوند از مزایای زیادی برخوردار است. اولین مزیت آن این است که این دستگاه غیر تهاجمی است، یعنی نیازی به وارد کردن نوک دستگاه در استخوان برای سنجش چگالی استخوان ندارد. این به معنی این است که بیمارانی که برای دستگاه آزمایش پوکی استخوان نمی‌توانند از تزریق مواد رادیواکتیو استفاده کنند، می‌توانند از این دستگاه استفاده کنند.
در ضمن، این دستگاه به عنوان یک روش سریع و ساده برای اندازه‌گیری چگالی استخوان مطرح شده است. همچنین، اولتراسوند کمی هزینه کمتری دارد و زمان کوتاه‌تری برای انجام آن نیاز است. با این حال، باید توجه داشت که این دستگاه به‌خصوص در سنین بالا و در صورتی که چگالی استخوان کم باشد، دقت بیشتری دارد و در موارد پیچیده‌تر نیاز به ترکیب این دستگاه با سایر روش‌های تشخیصی مانند دستگاه آزمایش پوکی استخوان و یا عکسبرداری از استخوان (DXA) است.

اندازه گیری توان فشاری استخوان با دستگاه Quantitative CT:

این روش برای اندازه گیری توان فشاری استخوان در ستون فقرات و سرایت‌ها استفاده می‌شود. در این روش، دستگاهی که شعاع X را از خود منتشر می‌کند بر روی منطقه مورد نظر قرار می‌گیرد و با استفاده از الگوریتم‌های خاص، توان فشاری استخوان به دست می‌آید.
در هر صورت، برای انجام این ازمایش‌ها باید به یک مرکز تخصصی و مجهز مراجعه کرده و پس از مشاوره با پزشک، نوع ازمایش مناسب برای شما تعیین شود.

 

پارامتر های آزمایش پوکی استخوان چیست؟

پارامترهای آزمایش پوکی استخوان، بستگی به نوع دستگاه دنسیتومتری و پروتکل آزمایش دارد.
پارامترهای رایج در این آزمایش:

• ♦ T-score: این پارامتر برای مقایسه چگالی استخوان افراد با میانگین جمعیت جهانی در همان سن و جنسیت استفاده می شود. T-score معیار استاندارد برای تشخیص بیماری استخوانی است که بر اساس فرمولی از چگالی استخوان افراد با میانگین جمعیت جهانی محاسبه می شود.
• ♦ Z-score: این پارامتر برای مقایسه چگالی استخوان افراد با گروه مقایسه‌ای از افراد با همان ویژگی‌های جنسیتی و سنی استفاده می شود.
• ♦ BMD (بر اساس میزان چگالی استخوان): این پارامتر میزان چگالی استخوان در ناحیه‌ی مورد نظر را نشان می دهد.
• ♦ T-score ارائه شده برای نقاط مختلف استخوان: در اینجا بررسی می شود که چگالی استخوان در نقاط مختلف (مثلاً کمر، ران، آرنج و …) چگونه است.

پزشکان برای تشخیص بیماری های استخوانی و تعیین درمان مناسب، با بررسی این پارامترها در آزمایش پوکی استخوان در کنار سایر عوامل خطری مانند سن، جنسیت، تاریخچه خانوادگی و فاکتورهای تغذیه‌ای مختلف، اقدام به تشخیص و درمان مناسب می کنند.
نتیجه‌های آزمایش پوکی استخوان شامل دو بخش هستند: تراکم استخوان (Bone Mineral Density) و مقدار T-score. برای تفسیر نتایج آزمایش پوکی استخوان، باید با استفاده از اطلاعات پزشکی و مطالعه تاریخچه پزشکی بیمار، ترکیبی از تراکم استخوان و T-score در نظر گرفته شود.
تراکم استخوان نشان دهنده میزان کلسیم و دیگر مواد معدنی مهم در استخوان است. در افراد با پوکی استخوان، تراکم استخوان پایین است. مقادیر تراکم استخوان بر اساس واحد‌های مختلفی اندازه‌گیری می‌شود، اما در اکثر موارد به عنوان g/cm2 (گرم بر سانتی‌متر مربع) گزارش می‌شود.
T-score مقدار منفی بیش از 2.5 به معنی پوکی استخوان شدید و بالاتر از -1 به معنی استخوان سالم است. بین این دو محدوده، براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، می‌توان یک مقدار از -1 تا -2.5 را به عنوان پوکی استخوان بطور متوسط تشخیص داد.

 

 

برای خواندن نتایج آزمایش پوکی استخوان، شما به معمول دریافت یک گزارش کتبی که شامل اطلاعاتی از جمله چگالی استخوان و نتیجه این مقدار در مقایسه با یک میانگین نرمال برای جنس و سن شما است.
برای تفسیر نتایج، شما می توانید با پزشک خود صحبت کنید. او می تواند به شما توضیح دهد که چه معنایی دارد و آیا شما نیاز به درمان دارید یا نه. در صورتی که نتیجه آزمایش نشان دهد که شما دچار اوستئوپنی یا بیماری های مرتبط با کاهش چگالی استخوان هستید، پزشک شما ممکن است به شما مشاوره در مورد تغذیه، ورزش، داروها و درمان های دیگر بدهد تا بهبودی حال شما را تسریع کند.
در هر صورت، برای تفسیر دقیق نتایج آزمایش پوکی استخوان، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

 

شرایط قبل از انجام آزمایش پوکی استخوان چیست؟

قبل از انجام آزمایش پوکی استخوان (DEXA scan)، برخی شرایط را باید رعایت کرد تا نتایج آزمایش دقیق باشد. عبارتند از:

• ♦ یک روز قبل آزمایش نباید مکمل های کلسیم و ویتامین D مصرف کنید.
• ♦ عدم مصرف داروهایی که می توانند تأثیر منفی بر روی آزمایش پوکی استخوان داشته باشند.
• ♦ در صورتی که در آزمایش های پیشین از نوعی رادیوآکتیو مواد استفاده شده باشد، باید از پزشک مورد معالجه در مورد احتیاطاتی که باید در این مورد رعایت شود، سوال کنید.
• ♦ رعایت احتیاطاتی در صورت بارداری یا شیردهی. در صورت بارداری، باید با پزشک خود در مورد ریسک های مرتبط با پوکی استخوان و آزمایش پوکی استخوان صحبت کنید.
• ♦ عدم استفاده از جواهرات یا لباس هایی که شامل فلزات هستند.
• ♦ باید از مصرف غذاهای سنگین و چربی پرهیز شود.
• ♦ رعایت احتیاطاتی در صورت ابتلا به پوکی استخوان
• ♦ در صورت داشتن تاریخچه شکستگی استخوان، باید این موضوع را به پزشک مورد معالجه اطلاع داد.

 

چرا پزشک آزمایش پوکی استخوان می گیرد؟

پزشک آزمایش پوکی استخوان را برای ارزیابی سلامت استخوان ها و تشخیص پوکی استخوان در بیماران تجویز می کند. دلیل ایجاد پوکی استخوان کم بودن چگالی استخوان ها و در نتیجه کاهش قدرت و انسجام و مقاومت استخوان است.
آزمایش پوکی استخوان با استفاده از تکنولوژی امواج اولتراسونیک به منظور اندازه گیری چگالی استخوان ها انجام می شود. این آزمایش به پزشک کمک می کند تا میزان پوکی استخوان و خطر شکستگی استخوان را برای بیمار تعیین کند.

 

اگر شخصی پوکی استخوان شدید دارد، ممکن است به علائم زیر دچار شود:

• ♦ درد در استخوان‌ها: درد و تورم در نقاط مختلف اجسام مانند ستون فقرات، مچ پا و زانو می‌تواند به دلیل شکستگی استخوان‌ها به وجود آید.
• ♦ کاهش قد: به دلیل شکستگی های تکراری استخوان ها، ممکن است قد شخص کاهش یابد.
• ♦ شکستگی‌های تکراری: شخصی که پوکی استخوان شدید دارد، ممکن است به شکستگی‌های تکراری در برخی نقاط اجسام مانند پاها، دست‌ها و بازوها دچار شود.
• ♦ کاهش وزن بدن: افرادی که پوکی استخوان دارند ممکن است بدون دلیل وزن خود را از دست دهند.
• ♦ کاهش قوام عضلانی: شکستگی‌های تکراری استخوان می‌تواند منجر به کاهش قوام عضلانی در برخی نقاط اجسام مانند بازوها و پاها شود.
• ♦ خستگی و ضعف: افرادی که پوکی استخوان دارند، ممکن است به خستگی و ضعف عمومی در اثر کاهش مقاومت استخوان‌ها و کاهش ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامت استخوان‌ها دچار شوند.

لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد، پوکی استخوان بدون علائم خاصی ایجاد می‌شود و تنها با انجام آزمایش پوکی استخوان مشخص می‌شود. بنابراین، در صورت داشتن فاکتورهای خطر برای پوکی استخوان، بهتر است به پزشک خود مراج در انجام آزمایش پوکی استخوان از داروهایی که ممکن است تداخل داشته باشند، باید اطلاع داشته باشید.

برخی از داروهایی که ممکن است با این آزمایش تداخل داشته باشند.

• ♦ داروهای کورتیکواستروئیدی: مانند پردنیزولون، دکسامتازون و پردنیزون.
• ♦ داروهای آنتی‌کوآگولانت: مانند وارفارین، ریواروکسابان، دابیگاتران و انوکساپارین.
• ♦ داروهای ضد تشنج: مانند فنیتوئین و کاربامازپین
• ♦ داروهای ضد افسردگی: مانند سرترالین، فلوکستین، پاروکستین و ونلافاکسین
• ♦ داروهای ضد تیروئید: مانند لووتیروکسین
• ♦ داروهای ضد فشار خون: مانند لیزینوپریل و کپتوپریل
• ♦ داروهای ضد ویروسی: مانند اتازانویر و ریتوناویر
• ♦ داروهای ضد قارچ: مانند فلوکونازول و کتوکونازول
• ♦ داروهای ضد سرطان: مانند پامیدرونات و دوسیتاکسل

قبل از انجام هرگونه آزمایشی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید و تمامی داروهایی که در حال مصرف هستید را به او اعلام کنید.

 

عوارض آزمایش پوکی استخوان

آزمایش پوکی استخوان یک آزمایش ساده و امن است و به طور عمومی عوارض جدی ندارد. با این حال، ممکن است بعضی از افراد پس از انجام این آزمایش برخی عوارض کمی داشته باشند که به طور کلی شامل موارد زیر می‌شوند:

• ♦ درد: ممکن است درد خفیفی در منطقه ای که سوزن وارد می‌شود، ایجاد شود. این درد معمولاً بسیار کمتر از دردی است که از یک نوک برای نمونه‌برداری از خون ایجاد می‌شود و بعد از چند دقیقه به طور خودکار تسکین پیدا می‌کند.
• ♦ التهاب: در صورتی که منطقه وارد شده با سوزن بعد از انجام آزمایش پوکی استخوان التهاب کند، ممکن است درد و تورم در این منطقه رخ دهد.
• ♦ عفونت: در صورتی که به طور نادر در طی انجام آزمایش پوکی استخوان عفونت رخ دهد، شما ممکن است علائمی مانند درد، تورم و گرمی در محل تزریق تجربه کنید.

 

هزینه آزمایش پوکی استخوان

در ایران، هزینه آزمایش پوکی استخوان (DEXA scan) ممکن است متفاوت باشد و به عوامل مختلفی مانند مکان ارائه خدمات، تجهیزات استفاده شده و هزینه های پزشکی مربوط به این آزمایش بستگی دارد.
با این حال، معمولا هزینه این آزمایش در ایران در محدوده ۵۰۰ هزار تا ۱۵۰۰ هزار تومان است. البته، هزینه این آزمایش در بیمارستان ها و مراکز تصویربرداری ممکن است متفاوت باشد و برای دقیق تر بودن، بهتر است با مراکز مختلف تماس گرفته و در مورد هزینه های دقیق این آزمایش اطلاعات بیشتری کسب کنید.
در ایران، بیماران معمولا می توانند برای پوشش هزینه های آزمایش پوکی استخوان از بیمه سلامت خود استفاده کنند، اما همچنین برخی از مراکز پزشکی خصوصی نیز خدمات آن را ارائه می دهند.

 

بعضی از سوالات متداول در مورد آزمایش پوکی استخوان

آیا لازم است برای انجام آزمایش پوکی استخوان از قبل نوبت بگیرم؟

بله، برای انجام آزمایش پوکی استخوان لازم است از قبل با مرکز آزمایشگاهی تماس گرفته و نوبت خود را تعیین کنید.

آیا آزمایش پوکی استخوان درد دارد؟

خیر، آزمایش پوکی استخوان درد ندارد و بسیار ساده انجام می شود. شما باید فقط برای چند دقیقه روی یک تخت قرار بگیرید و سیستم امواج اولتراسونیک مشخصه ای را بر روی استخوان های شما بگذارد.

آیا بعد از آزمایش پوکی استخوان باید استراحت کنم؟

خیر؛ بعد از انجام آزمایش پوکی استخوان، شما می توانید به فعالیت های روزمره خود ادامه دهید.

 

سخن پایانی

نباید از انجام آزمایش پوکی استخوان بترسید، چرا که این آزمایش بسیار مهم و کارآمد است و به شما کمک می‌کند تا سلامت استخوان‌های خود را بررسی کنید.
آزمایش پوکی استخوان بسیار ساده و غیرتهاجمی است، و در مقایسه با دیگر روش‌های تصویربرداری، مانند MRI یا CT Scan، بسیار کم هزینه است و زمان‌بر نیست. همچنین، آزمایش پوکی استخوان برای بسیاری از افراد آسان است و هیچ گونه درد یا عارضه جانبی جدی به دنبال آن ندارد.
با این حال، باید توجه داشت که مانند هر آزمایش پزشکی دیگری، این آزمایش نیازمند پیشگیری از هرگونه عوارض و مشکلات پس از آن است. به عنوان مثال، باید مطمئن شوید که دستگاهی که برای انجام آزمایش استفاده می‌شود بهداشتی و مطابق با استانداردهای صنعتی است و همچنین هرگونه دارویی که شما ممکن است مصرف کرده باشید، مانند کورتیکواستروئیدها، تأثیری بر نتایج آزمایش نداشته باشد. با رعایت این نکات، انجام این آزمایش برای شما کارآمد و بدون خطر است. چنانچه به مشاوره در این زمینه نیاز دارید می‌توانید با مشاورین ما در این سایت در ارتباط باشید.