بی ‌حسی دست و پا: پاندمی دنیای مدرن (علت و بهترین روش درمان)

یکی از مشکلاتی که به تازگی جمعیت زیادی از افراد در سنین مختلف را درگیر کرده است و علت ورود بسیاری از مراجعه‌کنندگان به کلینیک‌ها و مراکز درمانی را شامل می‌شود گزگز، کرختی و بی حسی دست و پا است که به‌‌رغم سادگی دلایل آن در صورت عدم پیگیری و عدم درمان می‌تواند مشکلات جبران‌ناپذیری را از خود بر جای بگذارد. برای تمامی انسان‌ها قطعاً پیش آمده که بی حس شدن دست و پا را حتی برای چند ثانیه به‌ دلیل حالت نامناسب هنگام خواب تجربه کرده باشند؛ ولی در بعضی از افراد بیشتر از یک بی حسی چند ثانیه‌ای یا به اصطلاح خواب‌رفتگی اتفاق می‌افتد که دلایل مختلفی دارد؛ اگر شما هم از این مشکل رنج می‌برید ادامه این مطلب را از دست ندهید و سؤالی که ممکن است پیش آید این است که برای بی حسی انگشت دست به چه دکتری مراجعه کنیم؟

منظور از بی حسی دست و پا چیست؟

بی حسی دست‌ و پا حالتی است که در آن فرد حس لامسه، درد، گرما یا سرما را در دست‌ها و پاهای خود از دست می‌دهد. قطعاً برای شما پیش آمده که به دلیل نشستن طولانی یا حالت نادرست و فشار بیش از حد به دست یا پای خود هنگام دراز کشیدن احساس بی حسی در دست یا پای خود داشته باشید یا به اصطلاح دست یا پای شما خواب برود که در این حالت ایستادن یا استفاده از آن اندام برای شما بسیار سخت و با احساسی ناخوشایند همراه است؛ در بسیاری از افراد هم ممکن است در بعضی از مواقع احساس بی ‌حسی، گزگز یا کرختی در نوک انگشتان یا کل اندام وجود داشته باشد که این موضوع می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این حالت ممکن است به صورت موقت یا مزمن باشد و نشانه‌ای از آسیب عصبی یا بیماری باشد.

علل به وجود آمدن بی حسی دست و پا کدام‌اند؟

به صورت کلی اختلال در عروق و اعصاب دست و پا و همین طور برخی از بیماری‌های متابولیک می‌تواند منشأ بروز بی حسی دست و پا شود. با توجه به وسیع بودن علل بی حسی دست و پا در زیر به طور مختصر به این علل می‌پردازیم:

حالت نامناسب خوابیدن و ایجاد خواب‌رفتگی

اولین و شایع‌ترین دلیل در به وجود آمدن بی ‌حسی دست و پای ما نشستن یا خوابیدن در حالتی است که می‌تواند به شریان‌ها و عروق ما فشار بیاورد که این موضوع باعث قطع خون‌رسانی به عصب‌ها می‌شود که برای همة انسان‌ها این اتفاق پیش می‌آید و مشکل خاصی نیست مگر اینکه تعداد دفعات اتفاق افتادن این کرختی از حد معمول بیشتر باشد و در اکثر حالات و حرکات معمول روزانه این حالت ناخوشایند را تجربه کنیم که در این صورت مشکل فراتر از یک بی حسی و خواب‌رفتگی معمول است.

بی حسی دست و پا در زمینه آسیب ستون فقرات گردنی و کمری

بیماری‌های ستون فقرات می‌تواند با تحت تأثیر قرار دادن نخاع و اعصاب نخاعی منجر به بی حسی دست و پا شود. در صورتی که این آسیب در قسمت مهره‌های گردنی باشد باعث بی حسی در دست می‌شود و اگر در مهره‌های کمری و لگن باشد باعث بروز بی حسی در پا می‌شود. گاهی این آسیب‌ها، هم دست و هم پا را درگیر می‌کنند و موجب بی حسی دست و پا به صورت همزمان می‌شوند. طیف وسیعی از بیماری‌ها، ستون فقرات را درگیر می‌کنند:

• ♦ آرتروز مفاصل بین مهره‌ای
• ♦ تنگی کانال نخاعی
• ♦ دیسک گردن یا کمر
• ♦ تومور‌ها و بدخیمی‌های نخاعی و استخوان‌های ستون فقرات
• ♦ لغزش، دررفتگی و شکستگی مهره‌ها
• ♦ عفونت‌های ستون فقرات
• ♦ بیماری‌های خود ایمنی
• ♦ بیماری‌های التهابی و روماتولوژیک

با توجه به طیف وسیع علل و علائم بیماری‌های ستون فقرات و جدی بودن این بیماری‌ها، در صورتی که به بروز آنها شک دارید حتماً از یک پزشک حاذق در این زمینه راهنمایی و مشاوره بخواهید.

فشار و گیرافتادگی اعصاب

دومین دلیل برای به وجود آمدن بی حسی دست و پا می‌تواند به علت فشار بر روی اعصابی که از ستون فقرات تا دست‌ها و پاها می‌گذرد، باشد. به دلیل آسیب، التهاب، تورم، تومور، عفونت یا انجام فعالیت‌های مکرر است که به دست یا پای ما فشار می‌آورد. یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که باعث به وجود آمدن این فشار بر روی اعصاب مربوط به دست در جهان مدرن می‌شود، سندرم تونل کارپال است. تونل کارپال مانند آزاد راهی برای عبور اعصاب و عروق دست در مچ دست است که در صورت عدم رعایت ارگونومی کار در معرض مبتلا شدن به این سندرم هستیم. افرادی که روزانه وقت زیادی از کامپیوتر استفاده می‌کنند یا در کل افرادی که در شغل‌هایی مشغول به فعالیت هستند که فشار زیادی بر روی انگشتان و مچ دست آنهاست مانند قالی‌بافان، گیمر‌ها، آشپز‌ها و… در بسیاری از موارد به سندرم تونل کارپال مبتلا می‌شوند. برای فرار از ابتلا به این سندرم کافی است نکاتی ساده نظیر رعایت ارگونومی کار مانند استفاده از ابزار استاندارد یا استفاده از ابزار طبی را رعایت کنند که فشار کمتری به مچ دست وارد شود. به علاوه سندرم تونل کارپال در پا می‌تواند با فشار به عصب پشت پا، باعث بی حسی، درد و مورمور شدن در پا، پاشنه و انگشتان پا شود.
یکی دیگر از دلایل بی حسی دست که بیشتر ورزشکاران به ویژه ورزشکاران رشته‌های تنیس یا گلف و ورزش‌هایی که در آنها شاهد چرخش آرنج هستیم درگیر می‌کند بیماری آرنج تنیس‌بازان یا اپیکندیلیت است. علت این بیماری معمولاً استفادة بیش از حد از عضلات و تاندون‌های موجود در ساعد است که به آرنج متصل هستند. بیماری ذکرشده یک نوع التهاب تاندون است که در ناحیه آرنج رخ می‌دهد و می‌تواند عصب دست را درگیر کند.
به علاوه اسپاسم عضلات و همین‌طور تومورهایی که در مسیر اندام‌ها هستند نظیر تومور‌های غدد لنفاوی و یا عفونت‌های وسیع هم می‌توانند از سری دلایل فشار بر اعصاب دست و پا و در نتیجه بی ‌حسی دست و پا شوند؛ حتی تومورهای به وجود آمده در مغز و نخاع هم می‌تواند باعث این بی‌حسی شود.
گاهی آسیب‌دیدگی‌ها نظیر جراحات، ضربه، سوختگی، بریدگی و آسیب‌های محیطی می‌توانند به اعصاب ما آسیب بزنند و باعث این بی‌حسی در دست و پا ما شوند.

بیماری‌های نخاع و عصب‌های محیطی

التهاب اعصاب و تخریب بافت عصبی محیطی از دیگر عوامل به وجود آمدن کرختی یا بی حسی دست و پا در تمامی سنین است. برخی بیماری‌های عفونی مانند بیماری لایم (فاز درمان‌نشده بیماری حاصل از نیش کنه) یا برخی بیماری‌های دستگاه عصبی مانند ام‌اس (مالتیپل اسکلروزیس) از دلایل آسیب به اعصاب محیطی و تداخل در انتقال پیام در نتیجه ایجاد ‌بی‌حسی دست و پا می‌شود. به علاوه میلوپاتی (بیماری های نخاع) و نوروپاتی‌های محیطی (بیماری اعصاب انتهای دست و پا) باعث بروز بی حسی دست و پا می‌شوند.

بیماری شریان‌های محیطی

به رگ‌هایی که به دست و پا خون‌رسانی می‌کنند، شریان محیطی گفته می‌شود. تنگی و آسیب شریان‌های محیطی در زمینة بعضی از بیماری‌ها، موجب نرسیدن خون کافی به اندام‌ها و بی حسی دست و پا می‌شود. سیگار کشیدن. فشار خون بالا، سابقه بیماری‌ عروقی قلبی مانند بیماری عروق کرونر قلب، دیابت، چربی خون و سن بالای 60 سال از ریسک فاکتور‌های تنگی شریان‌های محیطی و آترواسکلروز (سختی شریان‌ها) است.
واسکولیت یک بیماری است که در آن رگ‌های خونی التهاب می‌گیرند و ممکن است باعث آسیب به بافت‌های تغذیه‌شده توسط آنها شوند. از سری علائم این بیماری تب، خستگی، کاهش وزن و درد مفاصل، و همین‌طور سفید شدن، سوزن‌سوزن شدن، ضعف یا بی حسی دست و پا است.

بیماری‌های متابولیک

اختلالات تیروئید به ویژه کم‌کاری در آن می‌تواند منجر مشکلاتی نظیر بی ‌حسی و مورمورشدن در دست‌ها و پاها را مشاهده کرد. یکی دیگر از دلایل بسیار مهم به وجود آمدن بی‌ حسی دست و پا مشکلات ناشی از دیابت و اختلالات قند خون است که به دلیل آسیب رساندن به اعصاب (نوروپاتی دیابتی) و کاهش خون‌رسانی به اندام باعث بروز این حالت در بدن ما می‌شود.
اختلال در سطح چربی‌های خون به ویژه کلسترول بالا نیز با تحت تأثیر قرار دادن عروق خونی و تنگ شدن آنها می‌تواند باعث بروز بی حسی دست و پا شود.

ام‌اس یکی از شایع‌ترین علت‌ها

همان‌طور که گفتیم بیماری‌های سیستم عصبی نظیر ام‌اس که به بیماری‌های خودایمنی معروف هستند باعث می‌شوند سیستم ایمنی به سلول‌های خودی بدن حمله کند و آنها را از بین ببرد و باعث به وجود آمدن مشکلات حرکتی و همین‌طور بی‌ حسی دست و پا شود. از دیگر علائم این بیماری می‌توان به این موارد اشاره کرد: مشکلات بینایی مانند تاری دید، دوبینی، کور رنگی و درد چشم، مشکلات تعادل و سرگیجه و همین‌طور اختلال عملکرد مثانه و روده مانند ادرار مکرر، ناتوانی در کنترل ادرار، یبوست یا اسهال.

الکل، دشمن سیستم عصبی

یکی از دلایل آسیب به دستگاه عصبی بدن که همه ما به آن آگاه هستیم، مصرف نوشیدنی‌های الکلی در درازمدت است. استفاده از این نوع نوشیدنی‌ها می‌تواند با آسیب به اعصاب و ایجاد اختلال در انتقال پیام عصبی، بی ‌حسی دست و پا و ضعف عضلانی در اندام را باعث شود. مصرف الکل باعث کاهش ویتامین ب12 و در نتیجه گلبول‌های قرمز بدن می‌شود که بسیار برای سلامت اعصاب مورد نیاز هستند.

رژیم غذایی و ویتامین‌های تأثیرگذار

همان‌طور که می‌دانید به دلیل رژیم غذایی ناسالم در دنیای مدرن و عدم دریافت بسیاری از مواد مورد نیاز بدن مانند ویتامین‌ها به ویژه بعضی ویتامین‌های خانواده ویتامین ب یعنی ب1، ب6، ب12 یا ویتامین ای می‌تواند مشکلات ادراک حس لامسه یا مشکلات حسی مانند مورمور شدن نوک انگشتان را سبب شود. از طرفی مصرف بیش از اندازه ویتامین دی به‌رغم فواید بی‌شمار این ویتامین در این مورد می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد. از دیگر مواد بسیار مهم در انتقال پیام عصبی، کلسیم است که در صورت کمبود این ماده بسیاربسیار مهم به پارستزی یا همان بی حسی دست و پا دچار می‌شویم؛ از دیگر نشانه‌های کمبود کلسیم در بدن می‌توان به خشکی و پوسته‌پوسته شدن پوست، خستگی، بی‌حالی و افسردگی، بی‌خوابی و کاهش کیفیت خواب و آریتمی یا بی‌نظمی ضربان قلب اشاره کرد. کمبود منیزیم از دیگر عواملی است که بسیار می‌تواند سلامت اعصاب را تحت تأثیر قرار دهد.

سکته

در صورت بروز بی حسی دست و پا به صورت ناگهانی و یک طرفه می‌تواند یک زنگ هشدار جدی و نشان از بروز سکتة مغزی یا قلبی باشد.
دیگر علائم سکتة مغزی شامل موارد زیر است:

• ♦ بی حسی یا ضعف در صورت به ویژه در یک طرف
• ♦ گیجی و سرگیجه
• ♦ اختلال تکلم و ادراک فرد
• ♦ تاری دید
• ♦ از دست دادن تعادل و اختلال راه رفتن

در نظر داشته باشید در صورت مشاهده این علائم با تماس و مراجعه فوری به اورژانس از ایجاد عوارض دائمی در بیمار جلوگیری کنید.

علل روانپزشکی

وضعیت روحی و روانی فرد ارتباط مستقیمی با سیستم حسی بدن دارد. گاهی بی حسی دست و پا در زمینه اختلالات وسواسی، بیماری‌های اضطرابی یا افسردگی رخ می‌دهد. در صورتی که همه علل جسمانی زمینه‌ساز بی حسی دست و پا رد شوند، پزشک ممکن است فرد را به یک روانشناس یا روانپزشک برای رد علل روحی و روانی بروز بی حسی دست و پا ارجاع دهد.

بهترین روش درمان برای بی حسی دست و پا چیست؟

اولین و مهم‌ترین مرحله برای درمان یک بیماری تشخیص درست آن بیماری است. از آنجایی که دلایل بروز بی ‌حسی دست و پا بسیار متنوع و زیاد بودند برای تشخیص دقیق و درست علت این حالت بسیار آزاردهنده باید به پزشک مراجعه کنیم. همان‌طور که برای شما توضیح دادیم بعضی از علت‌های این عارضه می‌تواند به دلیل مشکلات خطرناکی مانند تومورهایی در گره‌های لنفاوی یا حتی در مغز و نخاع و یا حتی بیماری‌های خطرناکی ناشی از MS که در صورت تشخیص هر چه سریع‌تر آن می‌توانیم از عوارض بسیار خطرناک آنها بکاهیم؛ پس در صورت بی‌حسی، مورمورشدن، کرختی یا حتی خواب رفتن بیش از حد باید هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنیم. اما در صورتی که این بی‌حسی گاهی به سراغ ما می‌آید بسیار معمول است و همان‌طور که برای شما توضیح دادیم، می‌توانید با یک تغییر حالت ساده فشار را از روی اعصاب و شریان‌های خود بردارید و حس پا و دست خود را برگردانیم. پس در صورتی که این بی‌حسی بسیار زیاد و از نظر خودتان غیر معمول بود و با علائم دیگر همراه شد و زندگی روزمره و خواب شما را مختل کرد برای تشخیص علت آن به پزشک مراجعه کنید.
برای تشخیص علت بی حسی دست و پا، پزشک ممکن است از شما در مورد علائم، تاریخچه پزشکی، فعالیت‌ها و عادات شما بپرسد. همچنین ممکن است آزمایش‌های مختلفی را برای بررسی وضعیت اعصاب، خون، ادرار و ستون فقرات شما انجام دهد.
از سری آزمایش‌های معمول برای تشخیص علت این بیماری، آزمایش خون برای بررسی عوامل لخته‌کننده و همین‌طور اجزای دیگر خون نظیر قند خون، ویتامین‌های خون مانند B12، کلسیم، منیزیم، پتاسیم و دیگر عوامل موجود در خون است. آزمایش‌هایی هم برای تشخیص عفونت در خون انجام می‌شود. به علاوه ممکن است نیاز به عکس‌برداری از ستون فقرات وجود داشته باشد.
پس از تشخیص علت بی ‌حسی دست و پا، پزشک سراغ درمان می‌رود که یک سری از درمان‌های معمول این مشکل موارد زیر است:

• ♦ افزایش خون‌رسانی به ناحیه با استفاده از کمپرس گرم برای کاهش التهاب و حل شدن مشکل در صورت علت کمبود خون‌رسانی به ناحیه و در نتیجه خواب‌رفتگی و بی‌حسی دست و پا
• ♦ استراحت، تغيير حالت بدني و ماساژ ناحیه برای تحریک گردش خون و آزاد کردن فشار روی عصب
• ♦ ابزار‌های پشتیبان‌کننده مانند مچ بند، کفش مناسب یا جوراب‌های فشاری برای کاهش فشار روی عصب و جلوگیری از تورم
• ♦ غذاهای غنی از منيزيم مانند سبزيجات برگي سبز، آجيل، مغزها، حبوبات، دانه‌ها، موز و شكلات تيره (منيزيم به بهبود عملكرد عصبي كمك مي‌كند و كمبود آن مي‌تواند منجر به پارستزي شود)
• ♦ مصرف غذاهای حاوی ویتامین‌ها به ویژه ویتامین‌های خانواده B مانند: گوشت، تخم مرغ، لبنيات، ماهي، مغزها، حبوبات و غلات كامل
• ♦ دارو‌هایی که برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند مانند امی تریپتیلین یا دولوکستین
• ♦ دارو‌های ضد التهاب مانند آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن
• ♦ دارو‌هایی که برای درمان صرع استفاده می‌شوند؛ مانند گاباپنتین یا پرگابالین
• ♦ دارو‌های ضد اسپاسم مانند باکلوفن یا تیزانیدین برای کاهش اسپاسم عضلانی
• ♦ داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی در افراد درگیر MS
• ♦ درمان شيمي درماني، پرتودرماني يا جراحي برای بیماری‌های سرطانی
• ♦ رفع عفونت با مصرف آنتی بیوتیک
• ♦ رژيم غذايي مناسب، كنترل قند خون، كاهش مصرف الكل و سيگار
• ♦ روش‌های روانی برای کاهش اضطراب برای ریلکس کردن اعصاب
• ♦ فیزیوتراپی برای تقویت عضلات، بهبود حرکت و انعطاف‌پذیری مثلاً تمرین‌های کششی، تقویت‌کننده، تعادلی یا آب درمانی
• ♦ در برخی موارد نیز به جراحی برای رفع فشار وارده بر اعصاب نیاز است؛ مانند جراحی دیسک، جراحی سندرم تونل کارپال یا جراحی برداشتن تومور

سخن پایانی

درمان بی حسی دست و پا به علت آن بستگی دارد. در بعضی موارد با رفع علت مانند کمبود ویتامین یا فشار روی عصب، بی حسی نیز بهبود می‌یابد. در موارد دیگر، ممکن است نیاز به درمان‌های دارویي، جراحي، فيزيوتراپي يا رژيم غذایي خاص باشد. با توجه به جدی بودن مشکل در بعضی موارد مانند تومور‌های سرطانی، مشکلاتی نظیر بیماری‌های ام‌اس یا مشکلات مربوط به دستگاه عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع که دو جزء حیاتی بدن هستند و با توجه به اینکه امکان تشخیص خانگی وجود ندارد و حتماً باید این تشخیص توسط پزشکی حاذق اتفاق بیفتد، هر چه سریع‌تر برای جلوگیری از روند بیماری به پزشک مراجعه کنید. کلینیک ما می‌تواند شما را در امر تشخیص و اقدامات درمانی مناسب همراهی کند.