پوکی استخوان و بارداری

پوکی استخوان و بارداری، از بیماری های نادر در کاهش تراکم استخوان و شکستگی آن

پوکی استخوان مرتبط با بارداری یک بیماری نادر است که باعث کاهش تراکم استخوان و شکستگی در طی و بعد از بارداری رخ میدهد. یکی از مهم‌ترین دلایل پوکی استخوان و بارداری تغذیه جنین از استخوان مادر برای گرفتن کلسیم و مواد دیگر و رشد خود میباشد. همچنین فشارهای ناشی از تغییرات ستون فقرات در طول بارداری و زایمان میتواند منجر به ضعیف شدن استخوان، تحلیل رفتن و درنتیجه پوکی استخوان شود. شایعترین علائم پوکی استخوان و بارداری، درد شدید و ناتوانی است. در ادامه باهمراه باشید تا به بررسی علل، تشخیص و درمان پوکی استخوان و بارداری به‌طور مؤثر بپرداریم.

ارتباط پوکی استخوان و بارداری چگونه ایجاد میشود؟

تعداد دقیق افراد مبتلابه پوکی استخوان و بارداری ناشناخته است. بااین‌حال در کلینیک فوق تخصصی پوکی استخوان تخمینزده می‌شود که پوکی استخوان و بارداری سالانه کمتر از 200000 باردار را تحت تأثیر قرار دهد. اگر بخواهیم به‌طور دقیق‌تر ارتباط پوکی استخوان و بارداری را باهم در نظر بگیریم باید بگوییم کاهش تراکم استخوان در دوران بارداری برای افراد باردار امری رایج است و یکی از دلایل تأکید بر مصرف روزانه لبنیات و بخصوص شیر توسط متخصص زنان به افراد باردار همین است؛
زیرا جنین در حال رشد برای تشکیل اسکلت به کلسیم نیاز دارد. اگر یک فرد باردار کلسیم کافی را از رژیم غذایی خود دریافت نکند، بدن کلسیم را از استخوانها میگیرد تا به رشد کودک کمک کند. همچنین افرادی که شیر میدهند نیز کلسیم استخوانهای خود را از دست میدهند. تخمینزده می‌شود که افراد شیرده 3 تا 5 درصد از توده استخوانی خود را از دست میدهند و پس از شیر گرفتن آن را بازیابی میکنند. البته اگر مادر در سنین پایین‌تر باشد این بازیابی قطعاً بهتر صورت میگیرد؛
زیرا از سن 30 سالگی به بعد سرعت بازیابی سلولهای استخوانی مانند قبل نیست و به‌تدریج سرعت تحلیل رفتن استخوانها بیشتر از بازسازی می‌شود و بخصوص اگر فرد رژیم مناسبی نداشته باشد یا هم‌زمان با شیردهی فرزند دیگری را باردار باشد بیشتر دچار تحلیل استخوان و خطر ابتلا به پوکی استخوان و بارداری خواهد شد. بااین‌حال نباید نگران این موضوع باشید و اگر شما باردار هستید تنها باید به دستورات تغذیهای پزشک خود عمل نمایید تا دچار این‌گونه عوارض نشوید. این را هم بدانید که اکثر افراد باردار هیچ مشکل استخوانی را تجربه نمیکنند و با قطع شیردهی تراکم استخوان خود را بازیابی میکنند.

برای محافظت از پوکی استخوان و بارداری چه اقداماتی میتوان انجام داد؟

برای محافظت از استخوانهای خود در دوران بارداری و شیردهی و جلوگیری از نرمی استخوان و بارداری می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• ♦ روزانه 1000 میلی‌گرم کلسیم را از غذا یا مکملها برای بدن تأمین کنید. فقط دقت داشته باشید اگر می‌خواهید از مکمل استفاده کنید، حتماً ابتدا باید با پزشک خود مشورت نمایید.
• ♦ روزانه ورزش کنید، به‌ویژه فعالیتهای تحمل وزن و مقاومتی
• ♦ اگر سیگاری یا اهل دخانیات هستید از پزشک خود بخواهید منابعی را برای کمک به ترک سیگار به شما ارائه دهد.

مشکلات ارتوپدی در بارداری ناشی از ارتباط پوکی استخوان و بارداری

افراد مبتلابه پوکی استخوان (استو پروریز) مرتبط با بارداری معمولاً در طول تولد یا 8 تا 12 هفته پس از زایمان دچار برخی از انواع شکستگی استخوان بخصوص شکستگیهای استرسی ناشی از افزایش بار و فشار بر روی ستون فقرات می‌شوند. علت این امر معمولاً ناشناخته است و به نظر نمیرسد با سن، سطح هورمون یا کلسیم مصرفی فرد مرتبط باشد. شایعترین علامت پوکی استخوان و بارداری نیز کمردرد شدید است که نباید نادیده گرفته شود؛
زیرا استو پروریز معمولاً علائم خاصی جز این نشان نمیدهد و اگر دیر به متخصص ارتوپد مراجعه نمایید و بیماری پیشروی کرده باشد میتواند مشکلات زیادی ازجمله دردهای مزمن، آزاردهنده و ناتوانکننده و یا شکستگی‌های مکرر بخصوص در استخوانهایی مانند لگن، مهرههای ستون فقرات و … را ایجاد نماید.

عوامل خطر مربوط به نرمی استخوان و بارداری که باعث پوکی استخوان میشوند

با اینکه استو پروریز مرتبط با بارداری به دلیل تغذیه جنین از استخوان مادر بسیار نادر است، برآوردها نشان میدهد که شیوع پوکی استخوان در زنان کمتر از 50 سال کمتر از 2 درصد و در زنان بین 20 تا 40 سال فقط 1.2 درصد است. با اینکه در اکثر موارد علت ناشناخته است، باید بدانید افراد باردار سطح بالاتری از استروژن دارند که این هورمون برای استحکام استخوان مفید است. اکثر افرادی که قاعدگی دارند تا زمانی که سطح استروژن آن‌ها با یائسگی کاهش پیدا نکند، از دست دادن استخوان و استو پروریز را تجربه نمیکنند. بااین‌حال عوامل خطر احتمالی برای مشکلات تراکم استخوان در دوران بارداری یا ارتباط پوکی استخوان و بارداری و بعدازآن عبارت‌اند از:

• ♦ سابقه خانوادگی پوکی استخوان
• ♦ سابقه اختلال در خوردن مانند کم‌اشتهایی شدید یا پرخوری عصبی
• ♦ بیماری کرون
• ♦ بیماری التهابی روده (IBD)
• ♦ Osteogenesis imperfecta و سایر بیماریهای استخوانی
• ♦ استفاده از هپارین (رقیقکننده خون)
• ♦ تیروتوکسیکوز (هورمونهای تیروئید اضافی)

پزشک چگونه تشخیص پوکی استخوان و بارداری را انجام میدهد؟

زنان باردار معمولاً زمانی که کمردرد شدید را گزارش میکنند از نظر استو پروریز مرتبط با بارداری ارزیابی می‌شوند. انجام اشعه ایکس یا سایر مطالعات تصویربرداری میتواند شکستگیهایی را در استخوانهای تشکیلدهنده ستون فقرات (شکستگیهای فشاری مهرهای) نشان دهد. این شکستگیها معمولاً در سه ماهه سوم یا بعد از زایمان به دلیل فشار بیش‌ازحد ناشی از وزن اضافی در بارداری و تغییر نقطه ثقل بدن به دلیل رشد جنین ایجاد میشوند.
مطالعات تصویربرداری برای تشخیص پوکی استخوان و بارداری عبارت‌اند از:

• ♦ سی‌تی‌اسکن سه‌بعدی
• ♦ اسکن جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA)
• ♦ توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن
• ♦ بیوپسی استخوان
• ♦ تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

همچنین افراد مبتلابه پوکی استخوان و بارداری بیشتر احتمال دارد موارد زیر را تجربه کنند:

• ♦ انقباضات زودرس
• ♦ خونریزی واژن
• ♦ فشارخون بالا

بهترین درمان برای نرمی استخوان و بارداری یا پوکی استخوان و بارداری

بله شما باید استو پروریز مرتبط با بارداری را با راهنمایی یک متخصص ارتوپد باتجربه در این زمینه درمان کنید. البته این نکته وجود دارد که ممکن است پوکی استخوان به‌طور کامل متوقف نشود یا بازسازی سلولهای از بین رفته به‌طور کامل انجام نگیرد ولی پیگیری به موقع درمان پوکی استخوان و بارداری می‌تواندحداقل از بدتر شدن علائم و پیشروی زودهنگام آن که منجر به دردهای زودرس ناشی از استو پروریز برای مادر می‌شود جلوگیری کند. درواقع میتوان گفت هدف از درمان پیشگیری از شکستگیهای جدید، تسکین کمردرد و افزایش تراکم استخوان است. بهترین درمانهای محافظه‌کارانه برای پوکی استخوان و بارداری شامل موارد زیر است:

• ♦ از شیر گرفتن کودک و استفاده از جایگزینهایی مانند شیر خشک
• ♦ رژیم غذایی سرشار از کلسیم (سبزیجات با برگهای تیره، دانههای چیا، لبنیات)
• ♦ مکمل کلسیم در صورت صلاحدید پزشک
• ♦ مکمل ویتامین D اگر برای شما لازم باشد.
• ♦ فعال ماندن (اجتناب از استراحت مطلق در رختخواب، زیرا منجر به تضعیف عضلات و تحلیل رفتن بیشتر استخوانها و همچنین افزایش وزن می‌شود که فشار بیشتری را به ستون فقرات وارد میکند)
• ♦ پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین

چه داروهایی میتوانند در ارتباط با پوکی استخوان ناشی از تغذیه جنین از استخوان مادر مؤثر باشند؟

نرمی استخوان و بارداری که میتواند منجر به پوکی استخوان شود ممکن است با برخی داروها بهبود پیدا کند؛ به‌عبارت‌دیگر داروهایی که ممکن است پوکی استخوان و بارداری را درمان کنند عبارت‌اند از:

• ♦ بیس فسفوناتها: این داروها از تحلیل استخوان جلوگیری میکند اما ممکن است اسکلت جنین را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
• ♦ تری پاراتید: تراکم استخوان را افزایش میدهد و خطر شکستگی را بدون تأثیر بر جنین کاهش خواهد داد.
• ♦ کلسی تونین: هورمونی که سطح کلسیم خون را کاهش میدهد.
• ♦ Prolia (denosumab): آنتیبادی مونوکلونال انسانی
• ♦ استرانسیوم رانلات: به رشد بافت استخوانی جدید کمک میکند.

ارتباط پوکی استخوان و بارداری چه تأثیری بر جنین دارد؟

خوشبختانه، افراد مبتلا پوکی استخوان و بارداری میتوانند حاملگی و نوزادان سالمی داشته باشند. اگرچه این وضعیت نادر بر رشد یا سلامت جنین تأثیر نمیگذارد، گزینههای درمانی ممکن است در صورت انتخاب نادرست یا واکنش بدن مادر تأثیراتی بر جنین داشته باشد.
به‌عنوان‌مثال برخی از داروهایی که پوکی استخوان و بارداری را درمان میکنند، مانند بیس فسفوناتها، ممکن است بر جنین و بارداریهای آینده تأثیر بگذارند. هنگام تعیین یک برنامه درمانی، مهم است که اگر قصد دارید فرزندان بیشتری داشته باشید، به متخصص ارتوپد خود اطلاع دهید. همچنین باید متخصصی باتجربه در این زمینه را انتخاب نمایید که مطمئن باشید بهترین درمان را برای شما در نظر میگیرد. توجه داشته باشید که پوکی استخوان و بارداری در اولین بارداری فرد شایعتر است، اما ممکن است در حاملگیهای بعدی نیز رخ دهد.
افراد مبتلابه استو پروریز مرتبط با بارداری تا زمانی که از هیچ دارویی استفاده نکنند که از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل شود، میتوانند با خیال راحت شیر دهند؛ اما گاهی ممکن است کمبود برخی مواد مانند کلسیم در بدن مادر به‌قدری کم باشد و برای مادر عوارض داشته باشد که پزشک از همان ابتدا توصیه کند مادر شیردهی را قطع کرده و از شیر خشک برای نوزاد استفاده نماید.

آیا بارداری باعث پوکی استخوان در مراحل بعدی زندگی میشود؟

کاهش تراکم استخوان برای افراد در بارداری و شیردهی اتفاقی نرمال است. خوشبختانه، بیشتر افراد به‌مرورزمان تراکم استخوان خود را بازیابی میکنند. تخمینها نشان میدهد که تراکم استخوان یک فرد تا زمانی که فرزندش یک‌ساله شود به سطح طبیعی باز میگردد. انتظار میرود افرادی که با شیر مادر فرزند خود را تغذیه میکنند شش ماه پس از شیر گرفتن به تراکم استخوان طبیعی برسند.
بارداری و شیردهی هر دو باعث تغییراتی در بدن زنان میشوند و نیازهای اضافی را به بدن زنان تحمیل میکنند. برخی از اینها ممکن است بر استخوانهای آنها تأثیر بگذارد. خبر خوب این است که اکثر زنان در دوران بارداری و شیردهی دچار مشکلات استخوانی نمیشوند و اگر استخوانهای آنها در این زمانها تحت تأثیر قرار گیرد، مشکل اغلب به‌راحتی اصلاح می‌شود. بااین‌وجود، مراقبت از سلامت استخوان در دوران بارداری و شیردهی برای سلامت مادر و نوزادش بسیار مهم است.

چطور بارداری میتواند از پوکی استخوان جلوگیری کند؟

در دوران بارداری، جنین در حال رشد، برای تکمیل اسکلت خود و سایر اندام، به کلسیم زیادی نیاز دارد تا سیستم اسکلتی او و برخی دیگر از اندامش به‌درستی و کامل تشکیل شوند. این نیاز به‌ویژه در 3 ماه آخر بارداری بسیار زیاد است. اگر مادر به‌اندازه کافی کلسیم دریافت نکند، کودک او آنچه را که نیاز دارد از استخوانهای مادر میگیرد که به‌عنوان تغذیه جنین از استخوان مادر نیز شناخته می‌شود. متأسفانه این موضوع نگرانکننده است که اکثر زنان در سنین باروری عادت به دریافت کلسیم کافی ندارند. بااین‌حال شاید تعجب کنید اگر بدانید که بارداری سالم با پیروی از دستورات پزشکی بخصوص در زمینه رژیم غذایی به چندین روش به محافظت از ذخایر کلسیم بیشتر زنان کمک میکند، ازجمله:

• ♦ زنان باردار بهتر از زنانی که باردار نیستند، کلسیم غذا و مکملها را جذب میکنند. این امر به‌ویژه در نیمه آخر بارداری، زمانی که کودک به‌سرعت در حال رشد است و بیشترین نیاز به کلسیم را دارد، صادق است.
• ♦ در دوران بارداری، زنان استروژن بیشتری تولید میکنند، هورمونی که از استخوانها محافظت میکند.
• ♦ هر توده استخوانی ازدست‌رفته در دوران بارداری معمولاً طی چند ماه پس از زایمان (چند ماه پس از قطع شیردهی) ترمیم می‌شود.

همچنین برخی از مطالعات نشان میدهد که بارداری ممکن است به‌طورکلی برای سلامت استخوان مفید باشد. برخی شواهد نشان میدهد که هر چه تعداد دفعات باردارشدن یک زن (حداقل 28 هفته) بیشتر باشد، تراکم استخوان او بیشتر شده و خطر شکستگی کمتر می‌شود.
بارداری نوجوانان و سلامت استخوان مادران نوجوان ممکن است به‌ویژه در معرض خطر از دست دادن استخوان در دوران بارداری و پوکی استخوان در آینده باشند؛ زیرا برخلاف زنان مسنتر، مادران نوجوان هنوز در حال ساختن بیشتر توده استخوانی خود هستند. نیاز نوزاد متولد نشده به رشد اسکلت ممکن است با نیاز مادر جوان به کلسیم برای ساختن استخوانهای خود رقابت کند و توانایی او را برای دستیابی به توده استخوانی مطلوب که به محافظت از او در برابر استو پروریز در آینده کمک میکند، به خطر بیاندازد. برای به حداقل رساندن هرگونه از دست دادن استخوان، نوجوانان باردار باید به‌ویژه مراقب دریافت کلسیم کافی در دوران بارداری و شیردهی باشند.

ارتباط بین تغذیه با شیر مادر و سلامت استخوان چیست؟

شیردهی بر استخوانهای مادر نیز تأثیر میگذارد. مطالعات نشان داده است که زنان اغلب 3 تا 5 درصد از توده استخوانی خود را در دوران شیردهی از دست میدهند، اگرچه پس از شیر گرفتن به‌سرعت این توده ازدست‌رفته بازسازی می‌شود. این از دست دادن استخوان ممکن است ناشی از افزایش نیاز کودک در حال رشد به کلسیم باشد که از استخوانهای مادر گرفته می‌شود.
مقدار کلسیم موردنیاز بدن در دوران شیردهی به میزان تولید شیر مادر و همچنین مدت‌زمان شیردهی بستگی دارد. احتمال از دست رفتن توده استخوانی در شیردهی نیز مانند بارداری وجود دارد، زیرا زنان در این دوره استروژن کمتری تولید میکنند، هورمونی که از استخوانها محافظت میکند. خبر خوب این است که استخوان ازدست‌رفته در شیردهی، مانند استخوان ازدست‌رفته در دوران بارداری، معمولاً ظرف چند ماه پس از پایان شیردهی بازسازی میشود.

نکاتی برای حفظ سلامت استخوانها در دوران بارداری، شیردهی و بعدازآن

مراقبت از استخوانهای خود به‌طورکلی در طول زندگی مهم است و این موضوع هم مربوط به قبل، حین و بعد از بارداری و شیردهی می‌شود. یک رژیم غذایی متعادل با کلسیم مناسب و کافی، ورزش روزانه و سبک زندگی سالم برای مادران و نوزادانشان مفید است و میتواند تا حد زیادی از پوکی استخوان بعد از بارداری یا در دوران بارداری جلوگیری کند.
اگرچه نیاز به کلسیم در طول زندگی شما برای حفظ توده و ساختار استخوانها مهم است، اما نیاز بدن شما به کلسیم در دوران بارداری و شیردهی بیشتر است زیرا هم شما و هم کودکتان به آن نیاز دارید. آکادمی ملی علوم توصیه میکند که زنان باردار یا شیرده روزانه 1000 میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند. برای نوجوانان باردار، مصرف توصیه شده حتی بیشتر است و حدود 1300 میلی‌گرم کلسیم در روز میباشد. بهترین منابع دریافت کلسیم نیز عبارت‌اند از:

• ♦ محصولات لبنی کم‌چرب ازجمله شیر، ماست، پنیر و بستنی (البته در انتخاب این مواد باید به فکر سلامت وزن خود نیز باشید. مثلاً مصرف زیاد بستنی میتواند بسیار چاقکننده باشد.)
• ♦ سبزیهای سبز تیره و برگدار مانند بروکلی، سبزیهای کولارد و بوک چوی
• ♦ کنسرو ساردین و سالمون با استخوان
• ♦ تورتیلاهای توفو، بادام و ذرت
• ♦ غذاهای غنی‌شده با کلسیم مانند آب‌پرتقال، غلات و نان

علاوه بر موارد فوق، پزشک احتمالاً مکمل ویتامین و مواد معدنی را برای مصرف در دوران بارداری و شیردهی برای جلوگیری از پوکی استخوان و بارداری تجویز خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود که به‌اندازه کافی کلسیم برایتان فراهم می‌شود.
همچنین ورزش منظم و مناسب با شرایط بدنی خودتان تحت نظر متخصص توصیه می‌شود؛ زیرا مانند ماهیچهها، استخوانها نیز با ورزش قویتر میشوند و دیرتر تحلیل میروند. در این راستا انجام ورزش منظم، به‌ویژه فعالیت‌های تحمل وزن و مقاومت، مهم است. نمونههایی از ورزشهای تحمل وزن شامل پیاده‌روی، بالا رفتن از پلهها و رقصیدن است. تمرینات مقاومتی مانند بلند کردن وزنه نیز در صورت مناسب بودن برای وضعیت شما میتواند استخوانها را قویتر کند. به‌طورکلی نیز فعال بودن در دوران بارداری میتواند:

• ♦ به کاهش کمردرد، یبوست، نفخ و تورم کمک کنید.
• ♦ کمک به پیشگیری یا درمان دیابت بارداری
• ♦ انرژی شما را افزایش دهید.
• ♦ باعث بهبود خلق‌وخو می‌شود.
• ♦ وضعیت بدن را بهبود میبخشد
• ♦ عضلات را تقویت میکند.
• ♦ به شما کمک میکند بهتر بخوابید.
• ♦ به شما کمک میکند تا بعد از تولد کودک زودتر و بهتر به اندام خود بازگردید.

آیا در صورت ابتلا به پوکی استخوان، باردارشدن بی‌خطر است؟

دانستن اینکه آیا پوکی استخوان یا استئوپنی دارید، بسیار مشکل است، زیرا بعید است که متوجه علائمی شوید. در واقع تا زمانی که اسکن تراکم استخوان را انجام ندهید، احتمالاً میزان توده استخوانی را که در سالهای قبل از فکر کردن به بارداری دارید، بررسی نمیکنید. متأسفانه، قطعاً باید در مورد آن فکر کنید، زیرا داشتن تراکم استخوان پایین میتواند بر توانایی شما برای حمل ایمن کودک و بارداری بدون خطر تأثیر بگذارد.
البته تشخیص استو پروریز در سنین پایین بسیار نادر است، اما اگر سابقه اختلالات خوردن یا سایر مشکلات پزشکی، مانند آرتریت یا استفاده بیش‌ازحد استروئید که میتواند تراکم استخوان را در گذشته کاهش داده باشد، دارید، ممکن است ارزش آن را داشته باشد که در این مورد با پزشک خود صحبت کنید.
اگر در سنین باروری به استئوپنی یا پوکی استخوان مبتلا هستید، اگرچه غیرمعمول است، ممکن است از شکستگی استخوان رنج ببرید؛ زیرا زن مبتلابه استئوپنی بیشتر از کسی که تراکم استخوان طبیعی دارد دچار شکستگی استخوان می‌شود.
به‌طورکلی استو پروریز به‌خودی‌خود باروری را مختل نمیکند، اما در موارد شدید، زنان ممکن است در دوران بارداری دچار شکستگی در ستون فقرات خود شوند. اگرچه این مشکلات دردناک هستند، اما به نوزاد آسیبی نمی‌رسانند. بااین‌حال، در زنان مبتلابه پوکی استخوان شدید، حتی یک ضربه خفیف میتواند منجر به شکستگی شود. همچنین در این افراد استخوانها بخصوص استخوانهای ستون فقرات و لگن میتوانند در حین زایمان بشکنند.

ایا قرص ضد بارداری باعث پوکی استخوان میشود؟

این باور غلط برای افراد وجود دارد که قرصهای ضد بارداری منجر به پوکی استخوان می‌شود ولی در پاسخ به سؤال ایا قرص ضد بارداری باعث پوکی استخوان میشود باید بگوییم به دلیل استروژنی که در قرصهای ضد بارداری وجود دارد مصرف این قرصها نه‌تنها منجر به استو پروریز نمی‌شود بلکه به خاطر استروژن بیشتر منجر به افزایش تراکم استخوانها خواهد شد. البته این موضوع نمیتواند سایر عوارض این قرصها را بی‌اهمیت نماید.

سخن آخر

همان‌طورکه مشاهده کردید پوکی استخوان و بارداری میتواند هم ارتباط مستقیم و هم ارتباط عکس باهم داشته باشند؛ یعنی با توجه به افزایش توانایی جذب بدن مادر در طول بارداری نسبت به مواد معدنی ازجمله کلسیم و همچنین افزایش هورمون استروژن در زنان باردار احتمال پوکی استخوان در آنها کم می‌شود؛ اما در زنانی که از قبل استو پروریز دارند یا در طول بارداری به دلایلی مانند تغذیه نامناسب دچار کمبود مواد غذایی مانند کلسیم و ویتامین D میشوند احتمال استو پروریز و شکستگیهای ناشی از آن بیشتر می‌شود.
اگرچه به‌صورت طبیعی بعد از زایمان و شیردهی بدن خودش را بازسازی میکند و توده استخوانی ازدست‌رفته باز میگردد بهتر است تحت نظر متخصص اگر دچار کمبود مواد تأثیرگذار در ساختار استخوان هستید با استفاده از مکملهای مناسب از احتمال یا پیشروی استو پروریز جلوگیری کنید.
شما میتوانید جهت ارزیابیهای کامل و دریافت بهترین درمان در صورت پوکی استخوان در بارداری یا بعدازآن به مرکز تخصصی ما نیز مراجعه کنید و تحت نظر بهترین متخصصان در این زمینه باشید. راههای ارتباطی ما در سمت چپ همین صفحه برایتان قرار داده شده است.